TURCJA wschodnia i centralna*
Podróż do Turcji Wschodniej i Centralnej to podróż przez wiele różnych epok historycznych, do zamierzchłych czasów historii człowieka. Niewiele jest takich miejsc na świecie, gdzie zachowało się tak wiele pozostałości po dawnych cywilizacjach i kulturach. Już samo ich wyliczenie nie jest łatwe, tym bardziej że po wielu słuch bezpowrotnie zaginął. Początek znanej nam historii tworzą najstarsze świątynie wybudowane przez człowieka jak np. Gobekli Tepe sprzed 12 tysięcy lat, czy Catalhoyuk – pierwsze znane nam miasto sprzed 9 tysięcy lat. W tym rejonie powstało wiele potężnych starożytnych cywilizacji, takich jak królestwo Urartu, państwo Hetyckie czy Perskie. Potem przyszedł czas epoki hellenistycznej i panowania rzymskiego. Na tych terenach rodziło się również chrześcijaństwo, a prym wiodło Bizancjum, Gruzja i Armenia. Potem przyszedł czas podbojów arabskich, aż wreszcie przywędrowali na te tereny Turcy seldżuccy i osmańscy.
Podczas naszej wyprawy zobaczymy wiele znakomitych zabytków pochodzących z różnych tysiącleci. Nie zabraknie też wspaniałej przyrody. Dużo czasu spędzimy wędrując przez bajkową Kapadocję, gdzie fantastyczne kształty skał o różnych kolorach tworzą jedno z najpiękniejszych widowisk przyrody. A pośród tego bogactwa form zamieszkali ludzie, którzy wydrążyli w miękkich skałach tufowych całe miasta, klasztory i kościoły. Spędzimy również trochę czasu nad Jeziorem Wan – najpiękniejszym tureckim jeziorem, zobaczymy dwa morza: Czarne i Śródziemne, a także liczne jaskinie, wulkany, góry, wodospady i rezerwaty przyrody. A wszytko to w kameralnym, kilkuosobowym gronie.
*Jest to wyprawa klubowa, czyli wyprawa do miejsca, gdzie udajemy się z grupą po raz pierwszy. W takich przypadkach może się zdarzyć, że również pilot odwiedza niektóre miejsca imprezy po raz pierwszy. Wtedy organizuje wyjazd za pomocą środków dostępnych w kraju, takich jak: telefony, internet oraz wiedza z dostępnych źródeł. Wyjazdy „klubowe” zawsze wiążą się z większą spontanicznością i przygodą oraz niekiedy z koniecznością zmian w programie wyprawy.
1 DZIEŃ: przelot
Lot do Antalyi lub Alanyi. Czas wolny i odpoczynek po przylocie. Zapoznanie z kuchnią turecką. Nocleg.
2 DZIEŃ: Catalhoyuk, Konya
Jedziemy do Catalhoyuk – jednego z najważniejszych na świecie stanowisk archeologicznych. Osada została założona między 7400 a 7300 roku p.n.e. Miasto miało około 5000 mieszkańców i było pierwszym tak dużym, znanym jednorodnym organizmem, który można nazwać miejskim, na świecie. Żadna inna neolityczna cywilizacja nie została tak dobrze poznana, a stało się to dzięki licznym materialnym pozostałościom. Znakomicie zachowało się wyposażenie niektórych domostw, w tym malowidła ścienne. Tradycyjnie ściany ozdabiano setkami malowideł przedstawiających m. in. różne zwierzęta: węże, leopardy, byki. Znaleziono też setki glinianych i kamiennych antropomorficznych figurek, najczęściej przedstawiających kobiety o obfitych kształtach. Około tysiąca budynków przylegało do siebie, ściana przy ścianie. Nie było niczego w rodzaju ulic i zaułków. Do domów wchodziło się przez otwór w płaskim dachu i cała komunikacja odbywała się na dachach budynków. Zmarłych natomiast chowano pod glinianą podłogą.
Przejazd do Konyi – miasta o bogatej historii, sięgającej tysięcy lat. W drugiej połowie XII wieku, pod rządami Seldżuków, miasto przeżywało okras największej świetności. Ówczesny Sułtan zaprosił do miasta Mevlanę – Jelaluddina Rumiego – założyciela Zakonu Tańczących Derwiszów. Ten suficki zakon ma tutaj swoją siedzibę do dziś. Zobaczymy Muzeum Mevlany-Rumiego zwane „Zielonym Grobowcem”, gdzie mieści się muzeum oraz meczet Selimiye – przykład klasycznej architektury osmańskiej, zbudowany w XVI wieku. Popołudniowy przejazd do Kapadocji w okolice Wąwozu Ihlara. Nocleg.
3 DZIEŃ: Kapadocja – Dolina Ihlara, Selime, Guzelyurt
Wąwóz Ihlara ma kilkanaście kilometrów długości, a wzdłuż jego ścian znajdują się wyryte w skałach niezliczone kościoły, klasztory, kaplice i grobowce z okresu bizantyjskiego. Od IV wieku wzniesiono w dolinie ok. 105 kościołów, z tego 13 jest dostępnych do zwiedzania. Odwiedzimy wioskę Selime, gdzie lawa ułożyła się w fantazyjne stożkowe kształty i formy skalne, w środku których często znajdują się domy, kuchnie, magazyny czy kaplice. Największy zabytek tego miejsca stanowi wykuta w skale Katedra – kompleks monastyczny, który istniał tu od VIII wieku. W tym czasie skalne Selime było jednym z najważniejszych miejsc administracyjno-religijnych w całej Anatolii. Zobaczymy też skalną wioskę Guzelyurt. Nocleg w Goreme lub w okolicy.
4 DZIEŃ: Kapadocja – Dolina Różowa, Dolina Czerwona, Dolina Miłości
Dzisiejszy dzień poświęcimy na spacery po niezwykłej okolicy. Kapadocja słynie z fantazyjnych formacji skalnych o różnych kształtach i kolorach, powstałych w wyniku erozji skał tufowych. Czekają nas długie spacery rozległymi dolinami, pośród różnokolorowych skał o stożkowatych kształtach. Do wyboru mamy liczne ciekawe trasy. Po drodze zobaczymy wiele wykutych w skałach domostw, a także miejsc sakralnych, takich jak kościoły czy klasztory. Nocleg w Goreme lub w okolicy.
5 DZIEŃ: Kapadocja – podziemne miasta, skalne twierdze Goreme, lot balonem
Wcześnie rano dla chętnych lot balonem nad Kapadocją (ok. 200 USD) – możliwość podziwiania tych niezwykłych krajobrazów z lotu ptaka.
Potem udamy się na zwiedzanie podziemnych miast: Derinkuyu lub Kaymakli (do wyboru). Kapadocja pełna jest podziemnych miast, w których chrześcijańscy mieszkańcy tych terenów ukrywali się przed najazdami Rzymian i Muzułmanów. Największym spośród nich jest miasto Derinkuyu, które miało aż 8 pięter. Są tutaj spiżarnie, kuchnie, szkoły, kościoły, a nawet cmentarze. Następnie zobaczymy Uchisar – olbrzymią, wykutą w skałach twierdzę i wejdziemy na jej 60-metrowy szczyt, skąd rozciąga się wspaniała panorama na okolicę.
Dalej czeka nas zwiedzanie wykutych w skale kościołów wczesnochrześcijańskich w dolinach Zelve i Goreme. Kompleks znajdujący się w Parku Narodowym Goreme liczy aż 350 świątyń. W wielu z nich zachowały się doskonale liczne freski. Nocleg w Goreme lub w okolicy.
6 DZIEŃ: Hatussas i Imperium Hetytów, Safranbol
Przejazd do Hatussas – stolicy imperium hetyckiego (UNESCO, wstęp ok. 8 TRY). Hetyci byli jedną z największych potęg Bliskiego Wschodu przez ponad tysiąc lat. Dopiero w połowie XII w. p.n.e. ich cywilizacja została zniszczona przez Egipt, a ostateczny upadek przypieczętował w XI w. p.n.e. atak tak zwanych ludów morza. W trakcie badań archeologicznych odnaleziono w Hattussie jedną z najstarszych królewskich bibliotek z terenów Bliskiego Wschodu, liczącą 1300 tabliczek, co pozwoliło na bogatą rekonstrukcję kultury i historii Hetytów.
Czeka nas spacer po stolicy. Zobaczymy wspaniałą bramę miasta z posągami lwów oraz Bramę Królewską. Odwiedzimy skalne sanktuarium Yazılıkaya – największe znane hetyckie miejsce kultu religijnego na świeżym powietrzu. Znajduje się tu wiele płaskorzeźb przedstawiających bogów i władców. Na koniec pojedziemy do Alackahoyuk, gdzie odkryto symbole jelenia i dysk słoneczny, które stały się godłami współczesnej Turcji. Na szczególną uwagę zasługuje Brama Sfinksów.
Przejazd do Safranbolu. Wieczorem można skorzystać z najbardziej popularnych na terenie Turcji hammamów – łaźni tureckich (ok. 100 TRY). Nocleg w Safranbolu.
7 DZIEŃ: Safranbol, Amasra
Zwiedzanie Safranbolu – „Miasta Szafranu” – skansenu pod gołym niebem (UNESCO). Miasto słynie z klasycznych otomańskich domów i rezydencji. Oryginalna zabudowa jest tu najlepiej zachowana w całej Turcji. Czeka nas spacer po zabytkowym starym mieście. Zobaczymy meczety, karawansaraje i wiele zabytkowych domów.
Przejazd nad Morze Czarne. Po drodze odwiedzimy Yoruk Koyu – małą, kolorową wioskę, pełną zabytkowej zabudowy. Po południu przespacerujemy się po Amasrze – niewielkim, urokliwym miasteczku portowym, położonym na dwóch wyspach. Powrót na nocleg do Safranbolu.
8 DZIEŃ: meczet Mahmutbey, Kastamonu, Amasya
Pierwszy przystanek to mała wioska w okolicach Kastamonu, gdzie znajduje się drewniany meczet Mahmutbey, zbudowany w XIV wieku bez użycia ani jednego gwoździa. Następnie jedziemy do Kastamonu, gdzie udamy się na spacer po usianej starymi budowlami dzielnicy. Panuje tu atmosfera anatolijskiego, tureckiego miasteczka, która przeniesie nas do dawnych czasów. Po obiedzie czeka nas dalszy przejazd do Amasyi – stolicy królestwa Pontu, państwa hellenistycznego, którego okres największej świetności trwał od III do I w. p.n.e. Tutaj urodził się znany historyk starożytności – Strabon. Dzisiaj Amasya to małe, spokojne miasteczko nad rzeką Yeşilırmak, z obu stron otoczone strzelistymi szczytami Gór Pontyjskich. Najsłynniejszą atrakcją miasta są grobowce pontyjskie, wykute w skale w zboczu górskim wznoszącym się nad miastem. Nocleg w Amasya.
9 DZIEŃ: Amasya, Trabzon
Jedziemy w stronę Trabzonu. Przez większą część trasy będziemy jechać wybrzeżem Morza Czarnego. Po drodze będziemy zatrzymywać się w punktach widokowych. Jednym z nich będzie widok na skalny zamek w Unye. W tym miejscu znajdziemy również skalne grobowce z czasów królestwa Pontu. Po południu w Trabzonie zobaczymy klasztor Hagia Sofia z XIII wieku, z licznymi mozaikami i freskami. Nocleg w Trabzonie.
10 DZIEŃ: Monaster Sumela, jaskinia Karaca, Erzurum
Przejazd do słynnego klasztoru Sumela (UNESCO, wstęp ok. 10 TRY) poświęconego Czarnej Madonnie. Głównym przedmiotem kultu w klasztorze była ikona Matki Bożej, uważana za cudotwórczą i przyciągająca przez stulecia wielu pielgrzymów. Klasztor sprawia wrażenie zwieszonego na półce skalnej. Wykuty w skałach klasztor ma aż siedem kondygnacji.
Kolejna atrakcja to jaskinia Karaca uznawana za jedną z najpiękniejszych jaskiń w Turcji. Jaskinia pełna jest stalagmitów i stalaktytów, a jej ściany zbudowane są z licznych minerałów, które tworzą kolorową mozaikę.
Dalszy przejazd do Erzurum – najwyżej położonego miasta w Turcji (1950 m n.p.m.). Popołudniowy spacer po mieście. Zobaczymy słynną Medresę Dwóch Minaretów oraz Wieki Meczet z XII wieku. Nocleg w Erzurum.
11 DZIEŃ: klasztory Oskvank, Parchali i Dortkilise, Kars
Dziś zwiedzamy klasztory, kościoły i ich pozostałości pochodzące z czasów kiedy na tych terenach panowała Gruzja i chrześcijańskie dynastie. Odwiedzimy klasztory Oskvank, Parchali i Dortkilise.
Na wieczór dojedziemy do Karsu – miasta z powieści „Śnieg” (autorstwa tureckiego noblisty Orhana Pamuka), w którym krzyżowały się wpływy armeńskie, osmańskie i rosyjskie. Przespacerujemy się do potężnej twierdzy, zobaczymy kościół Apostołów i kamienny Most. Kars słynie również z tradycji wyrabiania znakomitych serów i miodu. Niektóre długo dojrzewające sery przypominają sery szajcarskie. Obowiązkowe zakupy. Nocleg w Karsie.
12 DZIEŃ: riuny Ani, Dogubayazit
Przejazd do ruin miasta Ani (UNESCO, ok. 15 TRY), które niegdyś było jedną ze stolic średniowiecznej Armenii. W X wieku Ani było jednym z najwspanialszych ormiańskich miast, zwane miastem tysiąca i jednego kościoła. Ani jest największym i najwspanialszym świadectwem ormiańskiej kultury, religii i potęgi z przeszłości. Mieszkało tu około miliona ludzi, co oznacza, że było to jedno z najliczniej zamieszkałych miast na Ziemi. Do dziś zachowały się szczątki imponującej katedry, kilku kościołów i kaplic ormiańskich. Zaniedbany przez Turcję olbrzymi kompleks, można zwiedzać godzinami.
Dalej jedziemy do Pałacu Ishaka Paszy (ok. 5 TRY) – budowli warownej położonej na wysokości ok. 2000 m n.p.m. na płaskowyżu ponad miastem Doğubayazıt. Miejsce to zasiedlone było już od czasów starożytnych – swoje warownie budowali tu Urartyjczycy, a później Seldżucy i Osmanowie. Obecna budowla została wzniesiona na przełomie XVIII i XIX wieku. Pałac zbudowano z wykorzystaniem elementów różnych stylów architektonicznych znanych w Anatolii: seldżuckich, osmańskich, ormiańskich, gruzińskich i perskich. Zachowały się tu m. in. pozostałości haremu i meczet ze zdobnymi reliefami i malowidłami. Pałac leży w pobliżu granicy z Iranem, skąd można podziwiać fantastyczny widok na najwyższą w Turcji górę – Ararat (5122 m n.p.m.).
Na wieczór dojedziemy do miejscowości Wan nad jeziorem Wan. Po drodze zobaczymy malownicze wodospady muradiye. Nocleg w Wan.
13 DZIEŃ: jezioro Wan – wyspa Akdamar, Twierdza Wan
Jezioro Wan powstało miliony lat temu na skutek wybuchu wulkanu Nemrut. Jest to największe i chyba najpiękniejsze jezioro w Turcji. To tutaj według legendy miał znajdować się biblijny Eden. Woda z jeziora jest słona i zawiera ług, co powoduje, że ma właściwości piorące i oczyszczające. Jezioro znajduje się pomiędzy dwoma wulkanami: Suphan Dagi (4434 m n.p.m.) – drugim najwyższym szczytem Turcji i Nemrut Dagi (2948 m n.p.m.).
Na początek udamy się do twierdzy Wan, skąd rozciągają się piękne widoki na okolicę i jezioro. Dla chętnych krótki rejs na wyspę Akdamar, gdzie znajduje się kościół ormiański z X wieku. Następnie czekają nas spacery i dalsze zwiedzanie okolicy. Nocleg w Wan.
14 DZIEŃ: Mardin, Saliurfa (Urfa)
Wcześnie rano wyjazd do Mardin, które cieszy się zasłużoną reputacją jednego z najbardziej malowniczych miast w Turcji. Krajobraz tworzony przez labirynt starych domów o ścianach w kolorze miodu, jest poprzetykany minaretami, a nad całością góruje antyczna cytadela. W V wieku n.e. w Mardin osiedlili się chrześcijanie reprezentujący Asyryjski Kościół Wschodni – odłam praktycznie nie znany w Europie. Dziś pozostałością po tamtych czasach jest Szafranowy Klasztor z V wieku – siedziba patriarchów kościoła (ok. 5 TRY). Czeka nas krótkie zwiedzanie miasta i spacer.
Następnie dalszy przejazd do Saliurfa. Urfa (Saliurfa) była w starożytności centrum chrześcijaństwa syryjskiego, znanego m. in. ze szczególnego wizerunku Chrystusa – mandylionu. W tradycji muzułmańskiej jest to biblijne miejsce narodzin patriarchy Abrahama. Miasto było jednym z pierwszych ośrodków chrześcijaństwa. Skupiska chrześcijan istniały tam już w połowie II wieku. Zwiedzanie kompleksu świątynny z medresą, meczetem i jaskinią Abrahama oraz ciekawego muzeum archeologicznego, gdzie między innymi znajduje się ekspozycja ze stanowiska archeologicznego – Nevali Cori, porównywanego do Gobekli Tepe. Nocleg w Urfie.
15 DZIEŃ: Gobekli Tepe, tama Ataturka, Nemrut Dagi
Przejazd do Gobekli Tepe (UNESCO, ok. 45 TRY), które jest najstarszym znanym miejscem kultu stworzonym przez człowieka. Jego powstanie datowane jest na 10 tys. lat p.n.e. Miejsce to było używane przez szereg tysiącleci. Zostało częściowo przebadane zaledwie dwie dekady temu i zrewolucjonizowało nasze spojrzenie na historię. Znajdują się tu kamienne słupy o wysokości od 3 do 6 metrów, w kształcie litery „T”, ważące od 10 do 20 ton, a niektóre nawet 50 ton. Są to najstarsze znane konstrukcje megalityczne. Na słupach znajdują się przedstawienia zwierząt, głównie lisów, węży, dzików, żurawi i dzikich kaczek. Występują tu także symbole abstrakcyjne. Całość tworzy koliste lub owalne struktury, których jest kilkanaście. Uważa się, że struktury te są starsze niż ceramika, metalurgia, pismo lub koło. Zostały zbudowane przed tzw. rewolucją neolityczną, czyli przed początkiem rolnictwa i hodowli zwierząt.
W drodze do Nemrut Dagi czeka nas postój przy Tamie Ataturka, wybudowanej na rzece Eufrat. Dalszy przejazd do słynnego Nemrut Dagi. Góra swoją sławę zyskała dzięki odkryciu szczątków sanktuarium religijnego, wzniesionego z polecenia króla Kommageny – Antiochosa I. Na górze został usypany olbrzymi grobowiec, obok którego znajdowały się 8-9-metrowe figury przedstawiające siedzących bogów oraz samego króla. Oprócz samej góry Nemrut w okolicy znajdują się trzy inne ciekawe miejsca, które odwiedzimy: grobowiec syna Antiochosa I – Mitrydatesa II, most Septimusa Severusa oraz ruiny antycznego miasta Arsemeia, założonego w III w p.n.e. przez przodka Antiochosa I, Arsamesa – namiestnika Kommageny. Nocleg w okolicy.
16 DZIEŃ: Rumkale, Gaziantep, Tars
Ruszamy do Gaziantepu. Po drodze zatrzymamy się nad Eufratem. Z punktu widokowego zobaczymy Rumkale – twierdzę z czasów wypraw krzyżowych.
Gaziantep jest uważany przez historyków za jedną z najstarszych nieprzerwanie zamieszkałych osad na świecie, założoną około 3650 roku p.n.e. Odwiedzimy Muzeum Miejskie, w którego zbiorach znajduje się jedna z najwspanialszych kolekcji rzymskich mozaik. Dalszy przejazd do Tarsu. Krótkie zwiedzanie miasta. Zobaczymy Studnię Św. Pawła i kościół pod jego wezwaniem. Dalszy przejazd nad Morze Śródziemne. Nocleg.
17 DZIEŃ: jaskinie Nieba i Ziemi, Anamuru
Dziś zobaczymy jaskinie Piekła i Nieba w górach Taurus. To dwa fascynujące zapadliska, które powstały w wyniku procesów krasowych. Przepływające pod ziemią strumienie rozpuściły podłoże skalne, tworząc jaskinie. Gdy zapadł się ich strop, powstały charakterystyczne leje. Otchłań piekielna to lej o głębokości aż 128 metrów, który można podziwiać z małej platformy widokowej. Zejść możemy na dno, do znacznie większego leja zwanego Niebem, położonego na głębokości 70 metrów. Po drodze zatrzymamy się w Anamur, gdzie zobaczymy ruiny starożytnego miasta Anamurium, założonego przez Fenicjan. Wielkość i stan zachowania budynków Anamurium po dziś dzień robi mocne wrażenie. Ostatnią atrakcją będzie jeden z najlepiej zachowanych zamków na wybrzeżu śródziemnomorskim – Mamure Kalesi, zbudowany w XII wieku przez władców Cylicji. Do dzisiaj zachowały się wszystkie jego wieże, a jest ich aż 36. Dalszy przejazd do Antalyi lub Alanyi. Nocleg.
18 DZIEŃ: powrót
Powrót do Polski. Wylot z Antalyi lub Alanyi.
